Ekspozycja « Affinités électives » organizowana w ramach Sezonu Polskiego we Francji w roku 2004 w Centrum Sztuki Współczesnej w Albi, przedstawia ośmiu artystów których prace, w sposób kontekstualny lub formalny, odnoszą się do pojęcia relacji predylekcyjnych.

Bez ciekawości czekałem na coroczne podsumowanie stanu “plastyki” w Krakowie. Czekałem, bo jest to dobre źródło wiedzy o tym, co prominentnej części codziennej prasy chodzi w tych sprawach po głowie (bo zawsze w jakimś stopniu rzutuje to koniec końców na naszą codzienność).

The Museum of Modern Art i Instytut Kultury Polskiej w Nowym Yorku prezentują wielki przegląd polskiej animacji, filmu awangardowego i eksperymentalnego. 82 filmy najwybitniejszych polskich twórców, m.in. Jana Lenicy, Zbigniewa Rybczyńskiego, Jerzego Kuci, Piotra Dumały, Stefana i Franciszki Themersonów, Romana Polańskiego…

W roku 1969 Joseph Kosuth powiedział: “Dzieła sztuki, które powstały po to, by powiedzieć coś na temat otaczającego nas świata, są z góry skazane na niepowodzenie”. Gatunki sztuki, które rozwijały się w latach siedemdziesiątych – minimalizm, formalizm, lub wszelkie inne, wyrażające artystyczną opcję, która “pozwala na obiektywne studium (dzieła) z uwzględnieniem pozornych danych formalnych”

W prawie do ostatniego miejsca wyprzedanej sali Carnegie Hall, wyczuwało się pewne elektryzujące podniecenie, towarzyszące występom niektórych artystów. Dawniej było to “dotykalne” przed pojawieniem się na scenie Vladimira Horowitza: wystąpi czy w ostatnim momencie odwoła? Tym razem licznie przybyli słuchacze – piszący te słowa również – po raz pierwszy mieli zetknąć się na żywo z 15-latkiem już będącym legendą.

Usunięcie powłoki kryteriów rzeczowych ukazało fundamenty, na których spoczywa gmach Świata Artystycznego, tj. faktyczne i zasadnicze warunki powstawania sztuki (waloryzacji artystycznej) i jej aktualizacji. Eliminacja rzeczowych kryteriów kwalifikacyjnych pokazała, że sztuka istnieje dzięki określonym ramom kulturowym, które nazwaliśmy Światem Artystycznym.

Odniesienie się do hasła przyszłego Biennale “Marzenia i konflikty” jest prawdziwym wyzwaniem. Tak łatwo przecież popaść w banał, ilustrację lub anegdotę. Dlatego projekt Stanisława Dróżdża “ALEA IACTA EST” wydaje się być wręcz idealną propozycją. Gra jest archetypem konfliktu i najprostszym symbolem relacji marzenie-konflikt, a kości są europejskim symbolem gry.

Podstawowym zadaniem sztuki dotychczasowej było przyciągać i zadziwiać odbiorcę. Literatura miała ambicje trzymać w napięciu “od deski do deski”, kino wciągnąć widza aż do utraty poczucia rzeczywistości, muzyka i malarstwo również swój ideał formułowały jako całkowite poddanie się odbiorcy oddziaływaniu dzieła.

Książka Pawła Leszkowicza “Helen Chadwick. Ikonografia podmiotowości” jest modelowym przykładem tego, jak można pisać o sztuce w sposób kompetentny, metodologicznie uporządkowany a jednocześnie pasjonujący i zrozumiały. Leszkowicz szuka dla prac Chadwick szerokich cywilizacyjnych kontekstów…

Sposób pisania o sztuce zależy od przyjętej zasady patrzenia na sztukę. Każda zasada wymusza trochę inne pisanie. Dwie z nich – patrzenie poprzez opis i poszukiwanie istoty dzieła – nie opierają się na żadnych założeniach i są pełne światopoglądowej pokory. Przy takim patrzeniu na sztukę tekst może wychodzić bezpośrednio z dzieła, raz je opisując, raz poszukując jego istoty.

Gdy przypominam sobie heildelberską instalację Kingi Dunikowskiej, nieodparcie powracają japońskie wspomnienia. Wcześniej, w innym miejscu artystka skonstruowała “Magic Garden”, małą oranżerię, w której kwitną sztuczne kwiaty, swego rodzaju zeświecczony, ironiczny Hortus conclusus, namiastka raju ze sklepu “Dom, Hobby, Ogród”.

Do performance’u we Fryburgu “The Thrill Is Gone” założyłam czarne soczewki kontaktowe, które zakrywały całą gałkę oczną. Byłam ubrana i uczesana w sposób, który był na tyle neutralny, że mógł kojarzyć się z dowolnymi czasami i kolejno odpalałam sztuczne ognie… Było tydzień po Nowym Roku…

Dzieła sztuki prawie zawsze są wieloelementowe. W sztuce dawnej kompozycja narzucała hierarchię elementów, podkreślając rzeczy najważniejsze i sugerując od czego należy zacząć “widzenie i wiedzenie” dzieła. W obecnej sztuce, zwłaszcza w pracach, gdzie elementy nie są ze sobą powiązane fizycznie, ta hierarchia nie jest jasna i najczęściej zależy od decyzji patrzącego.

W tabelach płac Ministerstwa Kultury słowo kurator nie istnieje. Istnieje za to “główny specjalista do spraw działalności podstawowej”. Słowo kurator weszło w języku polskim do szerszego obiegu zaledwie parę lat temu, kiedy generalną tendencją do zmiany słownictwa związanego z minioną epoką na dobre wyparła dotychczasowego “komisarza” który pomimo francuskiego źródłosłowu nieodparcie i komicznie kojarzył się z “komisarzem ludowym”.

W 1972 r. wykładowca estetyki Bazon Brock zaproponował podczas documenta 5 szkołę dla zwiedzających. Wystawa miała stanowić „trening postrzegania rzeczywistości”, podczas których widz wyróżnia i wyodrębnia warstwa po warstwie światy przedstawione pierwszego, drugiego i trzeciego stopnia. Prawdziwie intelektualna przyjemność, w trakcie której sztuka zyskiwała niepokojący dydaktyczny wymiar. To wezwanie odbiorcy do współpracy wytyczyło szlak, który obecny jest w sztuce do dziś.

Świat mierzę nogami – chodzę. Wszystkie inne miary są pochodne. Chodząc, wytyczam drogi i nadaję im miarę. Miara to rytm. Wszystkie drogi, miary i rytmy pulsują, współbrzmią, wpadają w dysonanse. To jest muzyka geometrii. Bo geometria to mierzenie ziemi. Sprawy ludzkie, problemy społeczeństw, jednostkowa radość i ból są ważne – zwłaszcza w momencie, gdy je przeżywamy. Jednak rozpamiętywanie uniesień i tragedii jest sentymentalne – i pretensjonalne.

W sztuce współczesnej wyróżniają się dwie tendencje artystycznych biografii. Jedni artyści pozostają całe życie wierni jednej poetyce, jak Bacon, inni są wiecznymi poszukiwaczami nowych idei, nowych środków, nowych tworzyw i kontekstów. Zamiemy się tu drugą z wymienionych postaw. Najbardziej przekonywująco uderza ona w oczy, gdy z leitmotivem ustawicznego przekształcania, spiralnej drogi rozwoju, spotykamy się na retrospektywnej wystawie indywidualnej poszczególnego autora.

“Współczesność – obfitująca w odkrycia zmieniające pojęcie o budowie świata materialnego, musi oddziaływać na świadomość artysty i zmusza go do znalezienia takiej odrębnej formy plastycznej, która by tę nową świadomość najlepiej wyrażała”.

Oto pogląd sformułowany przed kilkudziesięciu laty przez Adama Marczyńskiego – jednego z najwybitniejszych artystów polskich XX wieku, klasyka abstrakcji geometrycznej.